48. Sprawy sporne
Roczny Online
2020
Na 31 grudnia 2020 roku łączna wartość przedmiotu sporu w postępowaniach sądowych (procesach) w toku, w których spółki Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego S.A. są pozwanym, wynosiła 2 064 miliony PLN (na 31 grudnia 2019 roku: 1 194 miliony PLN), a łączna wartość przedmiotu sporu w postępowaniach sądowych (procesach) w toku z powództwa spółek Grupy Kapitałowej PKO Banku Polskiego S.A. na 31 grudnia 2020 roku wynosiła 2 607 milionów PLN (na 31 grudnia 2019 roku: 2 527 milionów PLN).
Postępowania sądowe przeciwko bankowi dotyczące kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych
Na 31 grudnia 2020 roku przeciwko Bankowi toczyły się 5 372 postępowania sądowe (na 31 grudnia 2019 roku: 1 645) dotyczące kredytów hipotecznych udzielonych w ubiegłych latach w walucie obcej o łącznej wartości przedmiotu sporu 1 404 miliony PLN (na 31 grudnia 2019 roku: 392 miliony PLN), w tym jedno postępowanie grupowe, w którym liczba umów kredytowych wynosi 72. Przedmiotem wystąpień klientów Banku są przede wszystkim roszczenia o stwierdzenie nieważności całości lub części umowy lub o zapłatę z tytułu zwrotu rzekomo nienależnego świadczenia w związku z abuzywnym charakterem klauzul walutowych. Żadna z klauzul stosowanych przez Bank w umowach nie została wpisana do rejestru klauzul niedozwolonych. Na liczbę pozwów wnoszonych przez klientów przeciwko Bankowi istotny wpływ ma intensywna kampania reklamowa kancelarii prawnych, która zachęca kredytobiorców do zlecania im – za wynagrodzeniem – usług prowadzenia spraw przeciwko bankom.
3 października 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: TSUE) wydał wyrok w sprawie C 260/18 zainicjowanej pytaniami prejudycjalnymi sformułowanymi przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Bank nie był stroną postępowania przed TSUE.
Grupa monitoruje na bieżąco stan orzecznictwa sądowego w sprawach kredytów indeksowanych lub denominowanych do waluty obcej pod kątem kształtowania się i ewentualnych zmian linii orzeczniczych.
Do 31 grudnia 2020 roku w sprawach przeciwko Bankowi sądy wydały 75 prawomocnych orzeczeń (w tym 33 orzeczenia po 3 października 2019 roku). 48 z tych orzeczeń (w tym w 10 orzeczeń wydanych po 3 października 2019 roku) jest dla Banku korzystnych. Bank wnosi skargi kasacyjne do Sądu Najwyższego od prawomocnych orzeczeń niekorzystnych dla Banku.
29 stycznia 2021 roku, w związku z rozbieżnościami w wykładni przepisów prawa w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych i aby zapewnić jednolitość orzecznictwa, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, przedstawił wniosek o rozstrzygnięcie przez skład całej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego następujących zagadnień prawnych dotyczących tematyki kredytów denominowanych i indeksowanych w walutach obcych (podstawa prawna art. 83 § 1 ustawy z 8 grudnia 2017 r. o Sądzie Najwyższym):
1. Czy w razie uznania, że postanowienie umowy kredytu indeksowanego lub denominowanego odnoszące się do sposobu określania kursu waluty obcej stanowi niedozwolone postanowienie umowne i nie wiąże konsumenta, możliwe jest przyjęcie, że miejsce tego postanowienia zajmuje inny sposób określenia kursu waluty obcej wynikający z przepisów prawa lub zwyczajów?
W razie odpowiedzi przeczącej na powyższe pytanie:
2. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu indeksowanego do takiej waluty umowa może wiązać strony w pozostałym zakresie?
3. Czy w razie niemożliwości ustalenia wiążącego strony kursu waluty obcej w umowie kredytu denominowanego w walucie obcej umowa ta może wiązać strony w pozostałym zakresie?
Niezależnie od treści odpowiedzi na pytania 1-3:
4. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej, w wykonaniu której bank wypłacił kredytobiorcy całość lub część kwoty kredytu, a kredytobiorca dokonywał spłat kredytu, powstają odrębne roszczenia z tytułu nienależnego świadczenia na rzecz każdej ze stron, czy też powstaje jedynie jedno roszczenie, równe różnicy spełnionych świadczeń, na rzecz tej strony, której łączne świadczenie miało wyższą wysokość?
5. Czy w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej z powodu niedozwolonego charakteru niektórych jej postanowień, bieg przedawnienia roszczenia banku o zwrot kwot wypłaconych z tytułu kredytu rozpoczyna się od chwili ich wypłaty?
6. Czy, jeżeli w przypadku nieważności lub bezskuteczności umowy kredytowej którejkolwiek ze stron przysługuje roszczenie o zwrot świadczenia spełnionego w wykonaniu takiej umowy, strona ta może również żądać wynagrodzenia z tytułu korzystania z jej środków pieniężnych przez drugą stronę?
Posiedzenie pełnego składu Izby Cywilnej dla rozpoznania ww. wniosku zaplanowane było na 25 marca 2021 roku. Obecnie planowana data posiedzenia to 11 maja 2021 roku.
Na 29 kwietnia 2021 roku zostało zaplanowane wydanie orzeczenia TSUE (C-19/20) w sprawie 5 pytań prejudycjalnych Sądu Okręgowego w Gdańsku. Wyrok TSUE może mieć istotne znaczenie dla wszystkich sporów dotyczących kredytów indeksowanych lub denominowanych do CHF, ponieważ pytania Sądu Okręgowego dotyczą miedzy innymi kwestii charakteru wyroku stwierdzającego nieważność umowy i powiązanej z nim kwestii przedawnienia oraz zakresu informowania konsumenta przez sąd o roszczeniach przysługujących bankom w przypadku stwierdzenia nieważności, w tym o roszczeniu o zwrot kapitału i roszczeniu o zapłatę wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.
Kierunki rozstrzygnięć Sądu Najwyższego i orzeczenia TSUE mogą wpłynąć na dokonanie rewizji założeń przyjętych do modelu kalkulacji kosztów ryzyka prawnego portfela kredytów hipotecznych udzielonych w walucie obcej, i tym samym na poziom oszacowanego wpływu tego ryzyka. Z uwagi na brak możliwości przewidzenia kształtu rozstrzygnięć poszczególnych kwestii przez Sąd Najwyższy i TSUE w opinii Zarządu, na moment sporządzenia niniejszego sprawozdania finansowego nie jest możliwe wiarygodne oszacowanie wartości wpływu stanowiska Sądu Najwyższego i orzeczenia TSUE na poziom kosztów ryzyka prawnego portfela kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych na 31 grudnia 2020 roku.
Grupa zidentyfikowała ryzyko, że planowane na bazie harmonogramów przepływy pieniężne z portfela kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych mogą być nie w pełni odzyskiwalne i / lub powstanie zobowiązanie skutkujące przyszłym wypływem środków pieniężnych. Grupa pomniejsza wartość bilansową brutto kredytów hipotecznych denominowanych i indeksowanych w walutach obcych i/lub tworzy rezerwy na ryzyko prawne zgodnie z wymogami MSSF 9 Instrumenty finansowe oraz MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe. Koszt ryzyka prawnego został oszacowany z uwzględnieniem szeregu założeń, które istotnie wpływają na kwotę szacunku ujętą w sprawozdaniu finansowym Grupy Kapitałowej (szczegóły patrz nota „Koszt ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach wymienialnych”).
W grudniu 2020 roku Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego (dalej „Przewodniczący KNF”) przedstawił propozycję, która zmierza do systemowego rozwiązania problemu kredytów mieszkaniowych we frankach szwajcarskich. Rozwiązanie to zakłada, że banki dobrowolnie zaoferują klientom możliwość zawierania ugód, na mocy których klienci rozliczaliby się z bankiem tak, jak gdyby ich kredyty od początku były kredytami złotowymi oprocentowanymi według stawki referencyjnej WIBOR powiększonej o stosowaną historycznie dla takich kredytów marżę.
9 lutego 2021 roku Narodowy Bank Polski wydał komunikat w sprawie ewentualnego zaangażowania w operację przewalutowania mieszkaniowych kredytów walutowych. Zarząd Narodowego Banku Polskiego przychylnie przyjmuje inicjatywy banków zmierzające do ograniczenia ryzyka prawnego walutowych kredytów mieszkaniowych przez porozumienia z kredytobiorcami. W tym kontekście Zarząd NBP rozważa ewentualne zaangażowanie w proces przewalutowania mieszkaniowych kredytów walutowych na złote, na zasadach i według kursów rynkowych.
Grupa Kapitałowa przeanalizowała korzyści i ryzyka związane z możliwymi wariantami postępowania w sprawie walutowych kredytów mieszkaniowych. W ocenie Grupy Kapitałowej osiągnięcie kompromisu i zawarcie ugody jest zarówno, jak i dla jego klientów korzystniejsze niż angażowanie się w długotrwałe procesy sądowe z niepewnym rozstrzygnięciem.
Grupa Kapitałowa przeprowadziła wśród swoich klientów badanie, które pokazało, że około 70 proc. z nich jest zainteresowanych zawarciem z Bankiem ugody. Aktualnie Grupa Kapitałowa prowadzi pilotaż ugód, w ramach którego uczestniczy w mediacjach przy sądzie polubownym przy KNF oraz zawiera ugody przed sądami powszechnymi.
23 kwietnia 2021 roku Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Akcjonariuszy zaakceptowało możliwość oferowania Klientom ugód. W związku, z tym Grupa Kapitałowa szacując koszty ryzyka prawnego kredytów hipotecznych w walutach obcych ujęła wpływ prognozowanych ugód.
Postępowania sądowe przeciwko bankowi dotyczące zwrotu prowizji w przypadku przedterminowej spłaty kredytu.
Na 31 grudnia 2020 roku przeciwko Bankowi toczyły się 203 postępowania sądowe o łącznej wartości przedmiotu sporu 907 tysięcy PLN, dotyczące zwrotu prowizji w przypadku przedterminowej spłaty przez klienta całości lub części zobowiązania kredytowego (na 31 grudnia 2019 roku: 102 postępowania sądowe o łącznej wartości przedmiotu sporu 640 tysięcy PLN).
Rezerwa na te postępowania na 31 grudnia 2020 roku wynosi 694 tysięcy PLN (na 31 grudnia 2019 roku: 355 tysięcy PLN).
11 września 2019 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie C‑383/18 z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożonym przez Sąd Rejonowy Lublin-Wschód w Lublinie z siedzibą w Świdniku. Bank nie był stroną postępowania przed TSUE.
Grupa Kapitałowa dokonała szacunku możliwych przedpłat, które mogą wydarzyć się w przyszłości a dotyczą portfela kredytów konsumenckich i hipotecznych, ujmując ich wpływ jako pomniejszenie wartości bilansowej brutto kredytów konsumpcyjnych i na nieruchomości w wysokości 149 milionów PLN na 31 grudnia 2020 roku. Dodatkowo, Grupa Kapitałowa dokonała oszacowania prawdopodobnych kosztów zaspokojenia reklamacji klientów dotyczących zwrotu prowizji z tytułu dokonanych w przeszłości przedpłat. Zostały one ujęte w saldzie rezerw na 31 grudnia 2020 roku w kwocie 24 miliony PLN i na 31 grudnia 2019 w kwocie 104 miliony PLN (nota „Rezerwy”).
Przed Prezesem UOKiK prowadzone są trzy postępowania wszczęte z urzędu przez Prezesa UOKiK:
- Postępowanie wszczęte z urzędu 28 czerwca 2017 roku o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Zarzucane Bankowi naruszenie polega na stosowaniu we wzorcach umów kredytów i pożyczek hipotecznych waloryzowanych/indeksowanych/denominowanych do walut obcych i załącznikach do nich postanowień umownych dotyczących sposobu ustalania kursów kupna i sprzedaży walut obcych, które zdaniem Prezesa UOKiK mogą zostać uznane za niedozwolone w świetle art. 385 § 1 Kodeksu cywilnego. Decyzją z 16 października 2020 roku Prezes UOKiK uznał postanowienia wzorca umowy „Aneks do umowy kredytu mieszkaniowego/pożyczki hipotecznej” w części „Załącznik do aneksu Zasady ustalania spreadu walutowego w PKO BP SA” za postanowienia niedozwolone i zakazał ich wykorzystywania. Dodatkowo Prezes UOKiK nakazał poinformować wszystkich konsumentów będących stronami ocenianych aneksów o uznaniu ich za niedozwolone i skutkach z tego wynikających, najpóźniej w terminie 3 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji oraz nakazał złożyć oświadczenie, o treści wskazanej w decyzji, w terminie najpóźniej 1 miesiąca od uprawomocnienia się decyzji, utrzymywanego na stronie internetowej przez okres 4 miesięcy. Ponadto Prezes UOKiK nałożył na Bank karę w wysokości 41 milionów PLN, płatną na rzecz Funduszu Edukacji Finansowej. W dniu 13 listopada 2020 roku Bank złożył do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów odwołanie od decyzji UOKiK. Na 31 grudnia 2020 roku Grupa Kapitałowa utrzymywała rezerwę na to postępowanie w wysokości 41 milionów PLN.
- Postępowanie wszczęte z urzędu 26 lipca 2017 roku w sprawie stosowania praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów. Zarzucane Bankowi naruszenie polega na pobieraniu od konsumentów wyższych rat kredytów oraz pożyczek denominowanych do walut obcych niż wynikających z informacji o ryzyku kursowym przedstawianych konsumentom przed zawarciem umów oraz przerzucenia na konsumenta możliwego ryzyka walutowego. Bank ustosunkował się do zarzutów w piśmie z 23 września 2017 roku. Pismem z 14 marca 2019 roku Prezes UOKiK wezwał Bank do udzielenia odpowiedzi na 16 szczegółowych pytań w celu ustalenia okoliczności niezbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy, na które Bank udzielił odpowiedzi pismem z 10 maja 2019 roku. Na 31 grudnia 2020 roku Prezes UOKiK nie podjął dalszych czynności w sprawie. Na 31 grudnia 2020 roku Grupa Kapitałowa nie utworzyła rezerwy na to postępowanie.
- Postępowanie wszczęte z urzędu 12 marca 2019 roku o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Postępowanie dotyczy klauzul modyfikacyjnych wskazujących okoliczności, w których Bank jest uprawniony do zmiany warunków umownych, w tym wysokości opłat i prowizji. W ocenie Prezesa UOKiK stosowane przez Bank klauzule modyfikacyjne umożliwiają Bankowi jednostronną, nieograniczoną i dowolną możliwość zmiany sposobu wykonania umowy. W konsekwencji Prezes UOKiK stoi na stanowisku, że klauzule stosowane przez Bank kształtują prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają ich interesy, co uzasadnia stwierdzenie ich abuzywności. Pismem z 31 maja 2019 roku Bank ustosunkował się do zarzutów Prezesa UOKiK. Pismem z 30 grudnia 2020 roku Prezes UOKiK przedłużył termin zakończenia postępowania do 31 marca 2021 roku. Na 31 grudnia 2020 roku Grupa Kapitałowa nie utworzyła rezerwy na to postępowanie.
Bank jest stroną postępowania wszczętego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) postanowieniem z 23 kwietnia 2001 roku na wniosek Polskiej Organizacji Handlu i Dystrybucji – Związek Pracodawców przeciwko operatorom systemu płatniczego Visa, Europay oraz bankom – emitentom kart Visa oraz Europay/Eurocard/Mastercard.
Postępowanie dotyczy praktyk ograniczających konkurencję na rynku płatności za pomocą kart płatniczych w Polsce, mających polegać na wspólnym ustalaniu opłaty „interchange” za transakcje dokonane kartami systemu Visa oraz Europay/Eurocard/Mastercard, a także ograniczaniu dostępu do rynku podmiotom zewnętrznym. 29 grudnia 2006 roku UOKiK uznał praktyki polegające na wspólnym ustalaniu opłaty „interchange” za ograniczające konkurencję oraz nakazał ich zaniechania, jednocześnie nakładając m.in. na Bank karę pieniężną w kwocie 16,6 miliona PLN. Bank odwołał się od wyżej wymienionej decyzji Prezesa UOKiK do Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Wyrokiem z 21 listopada 2013 roku SOKiK zmniejszył karę wymierzoną Bankowi do kwoty 10,4 miliona PLN. Strony postępowania wniosły apelacje. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 6 października 2015 roku przywrócił pierwotną wysokość nałożonych kar pieniężnych określonych w decyzji UOKiK, tj. karę w kwocie 16,6 miliona PLN (kara nałożona na PKO Bank Polski S.A.) i karę w kwocie 4,8 miliona PLN (kara nałożona na Nordea Bank Polska SA. PKO Bank Polski S.A. jest następcą prawnym Nordea Bank Polska SA w drodze połączenia w trybie art. 492 § 1 pkt 1 Kodeksu spółek handlowych). Kara została zapłacona przez Bank w październiku 2015 roku. Na skutek wniesionej przez Bank skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy wyrokiem z 25 października 2017 roku uchylił zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie i przekazał sprawę do ponownego rozpatrzenia. Kara zapłacona przez Bank została zwrócona Bankowi 21 marca 2018 roku. 23 listopada 2020 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie wydał wyrok,w którym uchylił do ponownego rozpoznania wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 21 listopada 2013 roku. Na 31 grudnia 2020 roku Grupa Kapitałowa utrzymywała rezerwę na to postępowanie w wysokości 21 milionów PLN.
Roszczenia odszkodowawcze związane z opłatą interchange
Bankowi doręczono sześć wezwań do wzięcia udziału w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej w sprawach dotyczących opłaty interchange. Po stronie pozwanej występują inne banki. Roszczenia wobec pozwanych banków opiewają na łączną kwotę 783 milionów PLN i dochodzone są tytułem odszkodowania za różnice w wysokości opłat interchange wynikających z zastosowania praktyk ograniczających konkurencję. Ponieważ postępowania te nie toczą się przeciwko Bankowi, ich wartość nie została uwzględniona w łącznej wartości przedmiotu sporu spraw przeciwko Bankowi.
Konsekwencją uznania przez sądy roszczeń za zasadne może być wystąpienie przez pozwanych w odrębnym procesie z roszczeniami regresowymi m.in. przeciwko innym bankom, w tym PKO Bankowi Polskiemu S.A. Na 31 grudnia 2020 roku Bank wstąpił do pięciu postępowań w charakterze interwenienta ubocznego.
Pozostałe postępowania w sprawie stosowania praktyk naruszających konkurencję
W 2020 roku PKO Bank Hipoteczny S.A. przekazał do Prezesa UOKiK dokumenty i informacje w ramach 2 postępowań wyjaśniających dotyczących zasad odraczania spłat kredytów hipotecznych w ramach tzw. „komercyjnych” oraz „ustawowych wakacji kredytowych” w okresie pandemii oraz PKO Życie Towarzystwo Ubezpieczeń S.A. prowadziło korespondencję w zakresie wystąpienia Prezesa UOKiK bez wszczynania postępowania w sprawie sposobu spełnienia świadczeń ubezpieczeniowych z tytułu trwałego i całkowitego inwalidztwa, niezdolności do pracy lub samodzielnej egzystencji. Pozostałe podmioty Grupy Kapitałowej Banku w ww. okresie nie prowadziły żadnych uzgodnień z UOKiK.
Roszczenia reprywatyzacyjne w stosunku do nieruchomości użytkowanych przez Grupę Kapitałową
Na dzień sporządzenia skonsolidowanego sprawozdania finansowego prowadzone są:
- trzy postępowania, których przedmiotem są roszczenia reprywatyzacyjne. Jedno z tych postępowań jest zawieszone; w drugim postępowaniu zakończonym prawomocnym wyrokiem korzystnym dla Banku, strona przeciwna wniosła skargę kasacyjną, a Sąd Najwyższy przyjął ją do rozpoznania; w trzecim postępowaniu, którego przedmiotem jest stwierdzenie nieważności decyzji odmawiającej wnioskodawcy przyznania prawa własności czasowej do nieruchomości Banku, strona przeciwna złożyła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego na ostateczną decyzję umarzającą postepowanie jako bezprzedmiotowe; skarga ta została przez WSA odrzucona, jednak przeciwnik zaskarżył to postanowienie;
- siedem postępowań, w tym jedno zawieszone w stosunku do nieruchomości pozostałych spółek Grupy Kapitałowej Banku, których przedmiotem jest stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnych lub zwrot nieruchomości.
Zarząd PKO Banku Polskiego SA uważa, że prawdopodobieństwo zaistnienia poważnych roszczeń wobec Grupy Kapitałowej z tytułu powyższych postępowań jest niewielkie.