Otoczenie makroekonomiczne

Wywołany pandemią kryzys sprawił, że po raz pierwszy od transformacji PKB w całym roku spadł (-2,7%). Najsilniejszy spadek PKB nastąpił w II kwartale (o 8,4% r/r, przy dwucyfrowym spadku konsumpcji i inwestycji). W III kwartale, dzięki zniesieniu restrykcji, nastąpił dynamiczny wzrost aktywności gospodarczej (PKB: -1,5% r/r i +7,9% q/q). Brak istotnych obostrzeń pozwolił na „odmrożenie” popytu konsumpcyjnego (konsumpcja indywidualna wzrosła o 0,4% r/r) oraz przywrócił funkcjonowanie międzynarodowych łańcuchów wartości dodanej. To przełożyło się na ponowny wzrost eksportu (+2% r/r łącznie dla towarów i usług). Pandemia nie przerwała ekspansji polskich eksporterów, która trwała przez całą drugą połowę 2020 roku, a udział Polski w europejskim handlu systematycznie rósł. Wyraźny wzrost zakażeń koronawirusem w IV kwartale oraz ograniczenia antyepidemiczne doprowadziły do ponownego ograniczenia aktywności gospodarczej, ale w mniejszym stopniu niż wiosną. PKB spadł o 0,7% q/q i 2,8% r/r. Pod koniec roku widoczny był wyraźny rozdźwięk pomiędzy bardzo dobrą kondycją sektora przemysłowego i wyraźnie gorszą usług. Wywołany przez pandemię kryzys, który wiosną objął prawie całą gospodarkę, pod koniec roku dotyczył wybranych branż, głównie usług turystycznych, zakwaterowania, gastronomii i kultury.

Reakcja rynku pracy na wywołaną przez pandemię recesję została wymiernie ograniczona przez wprowadzoną przez rząd przy współpracy z Narodowym Bankiem Polskim (NBP) Tarczę Antykryzysową oraz Tarczę Finansową PFR. Tarcze m.in. pozwalały kierować pracowników na postojowe, skrócić wymiar pracy (przy dopłacie do wynagrodzenia), a także uzależniały skalę bezzwrotnej pomocy od utrzymania stabilnego zatrudnienia. W efekcie, pomimo znaczącego spadku aktywności gospodarczej, stopa bezrobocia wzrosła tylko nieznacznie i ustabilizowała się na poziomie 6,2% (5,2% na koniec 2019 roku), po silniejszym od wzorca sezonowego wzroście liczby bezrobotnych w okresie wiosennym (o 120 tys. w II kwartale).

Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw osiągnęło minimum w czerwcu, gdy było o 3,3% niższe w ujęciu r/r. Dane o zatrudnieniu uwzględniały m.in. wykorzystaną przez pracodawców możliwość czasowego obniżenia wymiaru czasu pracy. W efekcie skala spadku liczby pracujących (a w konsekwencji wzrostu bezrobocia) była dużo mniejsza. W kolejnych miesiącach spadek zatrudnienia był już mniejszy. W grudniu liczba etatów była o 1,0% niższa niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Przyjęta przez firmy strategia utrzymania zatrudnienia pomimo spadku popytu wpłynęła negatywnie na tempo wzrostu wynagrodzeń. Przeciętne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw rosło w IV kwartale o 5,4% r/r – około 1,5 p.p. wolniej niż przed wybuchem pandemii.

Pomimo bezprecedensowej skali spowolnienia gospodarczego, inflacja CPI przez większość roku przekraczała cel NBP i dopiero w grudniu spadła do 2,4% r/r wobec 3,4% r/r na koniec 2019 roku oraz 4,7% osiągniętych w szczytowym okresie w lutym 2020 roku. Inflacja bazowa, po wyłączeniu cen żywności i energii, pięła się prawie przez cały rok do góry i w listopadzie wyniosła 4,3% r/r . W grudniu spadła do 3,7% r/r wobec 3,1% r/r na koniec 2019 roku. Wzrost inflacji bazowej odzwierciedlał podwyżki cen administrowanych oraz wyższe ceny usług, związane m.in. z przenoszeniem na konsumentów kosztów środków ochrony przeciwepidemicznej. Kształt procesów inflacyjnych (uporczywie wysoka inflacja bazowa pomimo dezinflacyjnego otoczenia, niskich cen paliw i spadających cen żywności) odróżnia Polskę od strefy euro, która w tym samym okresie walczyła z deflacją.

Krajowe finanse publiczne weszły w kryzys w dobrej kondycji na tle innych państw Unii Europejskiej. Polska odpowiedziała na jego wybuch jednym z największych bezpośrednich pakietów fiskalnych w Europie. Jego wprowadzenie wymusiło w trakcie roku nowelizację ustawy budżetowej (w miejsce zrównoważonego budżetu zaplanowano deficyt na poziomie 109,3 mld PLN). Działania antykryzysowe oraz cykliczny ubytek dochodów podniosły deficyt fiskalny (ESA) w 2020 roku do 6,9% PKB z 0,7% w 2019 roku.

W tym kontekście wyniki budżetu państwa (za cały rok) i samorządów pozytywnie zaskoczyły. Według szacunkowych danych deficyt budżetowy wyniósł 85 mld PLN. Nadwyżka samorządów wyniosła 5,6 mld PLN i była o 7,3 mld PLN wyższa niż w 2019 roku (kosztem nakładów majątkowych samorządów, które spadły o 5% r/r). Dług publiczny (ESA) w 2020 roku wyniósł 57,5% PKB.

Podczas pandemii, uzupełniając działania fiskalne, RPP znacząco obniżyła stopy procentowe. NBP wprowadził też dodatkowe narzędzia wspierające gospodarkę. Stopa referencyjna w trzech ruchach została łącznie obniżona o 140 pb., do nowego historycznego minimum na poziomie 0,1%. Wśród pozostałych narzędzi największy wpływ na gospodarkę miało wprowadzenie możliwości skupu na rynku wtórnym obligacji skarbowych i papierów gwarantowanych przez Skarb Państwa. W ramach programu QE do końca listopada 2020 roku NBP skupił obligacje (Skarbu Państwa, PFR i BGK) o wartości 107 mld PLN (w tym 3,2 mld PLN w IV kwartale).

Od czerwca w komunikatach po posiedzeniach RPP pojawiała się ocena, że brak silnej reakcji kursu walutowego na spowodowany przez pandemię kryzys i luzowanie monetarne ogranicza ożywienie gospodarcze. Potwierdzeniem faktu, że NBP preferuje słabszego złotego, były interwencje walutowe w drugiej połowie grudnia, osłabiające złotego (po raz pierwszy od 2010 roku). Według szacunku NBP, łącznie podjęte przez bank centralny działania antykryzysowe ograniczyły skalę spadku PKB w 2020 roku, a w 2021 roku skala ich pozytywnego oddziaływania na gospodarkę wzrośnie do 1,1 p.p.